Ο εορτασμός των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς στην Παιδόπολη Ζηρού (1958)

Στο αρχείο της Παιδόπολης Ζηρού «Άγιος Αλέξανδρος» που φυλάσσεται στα ΓΑΚ – Αρχεία Ν. Πρέβεζας, εντοπίσαμε μια σειρά τεκμηρίων μέσα από τα οποία μπορούμε να προσεγγίσουμε το κλίμα των εορταστικών ημερών σε ένα ίδρυμα φιλοξενίας παιδιών. Βέβαια, ούτε τα διοικητικά έγγραφα ούτε όμως και η αλληλογραφία μπορεί να μας δώσει με ακρίβεια τον τρόπο που τα παιδιά εκείνα βίωναν τις γιορτές μακριά από τις οικογένειές τους. Παρόλα αυτά, θα προσπαθήσουμε να καταγράψουμε τα δεδομένα των εγγράφων. Καταρχάς, θα παραθέσουμε τις επίσημες περιγραφές που περιλαμβάνονται στους φακέλους Διοικητικού Απολογισμούτων ετών 1958-1959 και πιο συγκεκριμένα στις εκθέσεις Υπαρχηγού και Αρχηγού για τους μήνες Δεκέμβριο 1958 και Ιανουάριο 1959 αντίστοιχα.
Η υπαρχηγός περιγράφει ως εξής τις χριστουγεννιάτικες γιορτές.
«Με τον Χριστουγεννιάτικο στολισμό της [αίθουσας] Ψυχαγωγίας των Παιδιών, των Τραπεζαριών, της [αίθουσας] Ψυχαγωγίας του Προσωπικού, των οικημάτων γενικώς της Παιδοπόλεως και τις χαρούμενες εκδηλώσεις των Παιδιών, η Παιδόπολις παρουσίαζε εορταστική και χαρούμενη όψι. Τα Παιδιά των μικρών ομάδων έψαλλαν τα κάλαντα την παραμονήν ενωρίς και τα Παιδιά των 2 μεγαλυτέρων ομάδων κατά τας βραδυνάς ώρας. Μετά την Χριστουγεννιάτικη Λειτουργία η οποία ετελέσθη από της 7ης πρωϊνής τα Παιδιά έλαβον την Θείαν Μετάληψιν. Την δευτέραν ημέραν των Χριστουγέννων εδόθη μια πολύ όμορφη Χριστουγεννιάτικη εορτή εις την αίθουσαν Ψυχαγωγίας των Παιδιών. Την εορτήν  ετίμησαν οι Μητροπολίται Άρτης και Πρεβέζης, ο Στρατηγός Διοικητής 8ης Μεραρχίας μετά της Κυρίας του, ο Κος Νομάρχης Ιωαννίνων μετά της Κυρίας του, ο Οικονομικός Σύμβουλος μετά του Νομικού Συμβούλου της Παιδοπόλεως, αι αρχαί της Φιλιππιάδος, πολλοί εκ της Άρτης και της Φιλιππιάδος».
Το χειρόγραφο πρόγραμμα της χριστουγεννιάτικης γιορτής, με καλλιγραφικά γράμματα και εορταστική διακόσμηση, μας πληροφορεί για τα ποιήματα, τα τραγούδια και κυρίως το θεατρικό έργο, το οποίο χαρακτηρίζεται ως μονόπρακτο λειτουργικό δράμα και τιτλοφορείται Η νύκτα της Βηθλεέμ. Αντίστοιχα προγράμματα και προσκλήσεις προηγούμενων ή επόμενων ετών δείχνουν ότι σε όλες τις γιορτές υπήρχε κάποιο θεατρικό έργο, το οποίο βέβαια δεν ήταν πάντα το ίδιο, και ότι το προσωπικό ή τα παιδιά που αναλάμβαναν την δημιουργία των προσκλήσεων και των προγραμμάτων αφιέρωναν χρόνο, μεράκι και καλλιτεχνική φροντίδα για να τα διακοσμήσουν με ζωγραφιές.
Στο γύρισμα του έτους από το 1958 στο 1959, πραγματοποιήθηκε η γιορτή της Πρωτοχρονιάς την οποία με τη σειρά της περιγράφει η αρχηγός.
«Η Πρωτοχρονιά πέρασε χαρούμενη με το κόψιμο της Βασιλόπιτας εις κάθε Ομάδα Παιδιών. Το απόγευμα της Πρωτοχρονιάς είχαμε μια καλή Εορτή και μετά το τέλος της διανεμήθησαν εις όλα τα Παιδιά δώρα, τα οποία απέστειλεν η Δεσποινίς Montandon Καθηγήτρια του Κολλεγίου της Neuchatel της Ελβετίας εκ μέρους των μαθητών του Κολλεγίου προς τα Παιδιά της Παιδοπόλεως».
Αξίζει να σταθούμε λίγο στην παραπάνω πληροφορία για την διανομή δώρων στα παιδιά. Η αναφερόμενη στο έγγραφο ελβετίδα δεσποινίς Montandonείχεεπισκεφτεί παλιότερα το Ζηρό και ως αποτέλεσμα αυτής της επίσκεψης ανέλαβε την πρωτοβουλία να συλλέξει με τους μαθητές της δώρα για τα παιδιά της Παιδόπολης. Από επιστολή της φαίνεται ότι είχε εκτιμήσει ιδιαίτερα το έργο του προσωπικού, αλλά και είχε συνδεθεί ιδιαίτερα με κάποια παιδιά, καθώς αναφέρεται ονομαστικά σε ένα από αυτά για το οποίο μάλιστα έστειλε ως δώρο ένα ποδήλατο. Επίσης, οι Ελβετοί μαθητές της έστειλαν παιχνίδια, γράμματα και χριστουγεννιάτικες κάρτες. Στις επιστολές τους, οι μικροί Ελβετοί περιγράφουν τα εορταστικά τους έθιμα και την ζωή τους στην πόλη τους ενώ στέλνουν τις ευχές τους και εκφράζουν την ελπίδα να ευχαριστηθούν τα παιδιά της Παιδόπολης με τα δώρα τους. Το υλικό αυτό στάλθηκε στον φορέα που επόπτευε τις Παιδοπόλεις (Βασιλική Πρόνοια) και έτσι οι επιστολές των Ελβετών μεταφράστηκαν, ώστε να διαβαστούν από τα παιδιά του Ζηρού, τα οποία με τη σειρά τους απάντησαν με επιστολές στους συνομηλίκους τους, εκφράζοντας τις ευχαριστίες τους και τα συναισθήματά τους, αλλά και περιγράφοντας τα ελληνικά χριστουγεννιάτικα έθιμα καθώς και το εορταστικό κλίμα στην Παιδόπολη.
Η σχέση της Παιδόπολης Ζηρού με την Ελβετία δεν ήταν πρόσφατη, καθώς οι Ελβετοί είχαν ενεργό συμμετοχή στην κατασκευή  της. Το γεγονός αυτό δεν το αγνοούν ούτε το προσωπικό ούτε τα παιδιά της Παιδόπολης. Η αρχηγός αναφέρει χαρακτηριστικά στην επιστολή της προς την δεσποινίδα Montandon. «Η Παιδόπολίς μας είναι συνδεδεμένη με τη χώρα σας με άρρηκτους δεσμούς και σεις προσωπικώς συνεχίζετε την παράδοσιν της συσφίξεως αυτής της φιλίας». Μα και ο μικρός κάτοικος της Παίδοπολης, Β. Κ. σημειώνει πολύ παραστατικά: «Η Παιδόπολίς μας που σεις την πρωτοκτίσατε έχει ένα κομμάτι από την πατρίδα σας».
Γενικά, οι επιστολές των παιδιών της Παιδόπολης ίσως είναι οι πιο γνήσιες μαρτυρίες του κλίματος των ημερών καθώς μας δίνουν με την δικιά τους ματιά τις περιγραφές όλων των παραπάνω εορτών. Ο μικρός Χ. Σ. γράφει: «Τι ωραία πράγματα μας έφερε ο Άϊ Βασίλης φέτος! Μάθαμε ότι μας τα στείλατε σεις τα καλά παιδιά της Ελβετίας. Ο Άϊ Βασίλης (ένα μεγάλο παιδί ντυμένο) περνούσε και μας τα μοίραζε το βράδυ της Πρωτοχρονιάς. Δεν χορταίναμε να τα βλέπουμε! Θέλαμε να τα γνωρίσουμε όλα, να παίξουμε με όλα. Τι ωραία ήταν ο σιδηρόδρομος, οι σβούρες, οι εικόνες. Όλα, μα όλα ήταν πολύ καλά. Σας ευχαριστούμε για όλα αυτά. Την άλλη μέρα κόψαμε και τις βασιλόπιτες και το νόμισμα από τη δική μας, της ομάδος μας, έτυχε σε σας. Σας ευχόμαστε ευτυχισμένο τον καινούργιο χρόνο και καλή πρόοδο στα μαθήματά σας. Με πολλή αγάπη.»
Στο ίδιο μήκος κύματος και η επιστολή του Β.Κ. «Πήραμε τα δώρα που μας στείλατε. Δεν μπορώ να σας περιγράψω τη χαρά που νοιώσαμε. Φέτος ο Αϊ Βασίλης άλλαξε δρόμο και ενώ τον περιμέναμε από την ανατολή, μας ήλθε από την πατρίδα σας. Την αγάπησε φαίνεται πολύ κι’ έμεινε αυτού για να σκορπίζει με τα δικά σας χέρια τη χαρά και την καλοσύνη σ’ όλο τον κόσμο. Ρωτήσαμε τον κύριο μας για τη χώρα σας και μας είπε για τις φυσικές καλλονές της, τον πολιτισμό και την καλοσύνη σας. Πόσο θα θέλαμε να τη γνωρίσουμε έστω και από φωτογραφίες!». Η χαρά και οι ευχαριστίες των μικρών Ελλήνων συνοδεύονται από προσκλήσεις προς τους νέους φίλους τους, τα παιδιά της Ελβετίας, να επισκεφτούν την Ελλάδα και την Παιδόπολη. Ο μικρός Γ. Ι., έχοντας μπολιασμένη την ψυχή του με την πανάρχαια αντίληψη της υποχρέωσης ανταπόδοσης του δώρου εκφράζει με κάποιο παράπονο την αδυναμία του ιδίου και των φίλων του να ανταποκριθούν σε αυτήν. «Σας ευχαριστούμε για τα δώρα που μας στείλατε. Έπρεπε να είσαστε κοντά μας για να δείτε τη χαρά μας. Όλα τα περιεργαζόμαστε και δεν χορταίναμε να τα βλέπουμε. Εμείς δεν έχουμε τι άλλο να σας στείλουμε. Μαζί με το ευχαριστώ σας στέλνουμε και μερικές φωτογραφίες από την Παιδόπολί μας». Στη συνέχεια, οι φωτογραφίες δίνουν στον Γ.Ι. την αφορμή να περιγράψει την Παιδόπολη και τη ζωή του σε αυτήν.
Μα όσο και θετικές να είναι οι περιγραφές, πιστεύουμε ότι οι μικροί φιλοξενούμενοι της Παιδόπολης δεν ξεχνούσαν την ιδιαίτερη πατρίδα τους και τις οικογένειές τους. Θα κλείσουμε λοιπόν με την παραστατική περιγραφή του Α. Τ. που επέλεξε με προφανή νοσταλγία να περιγράψει τα εορταστικά έθιμα του τόπου του.
«Μάθαμε από τα γράμματά σας πώς γιορτάζετε τα Χριστούγεννα. Εμείς εδώ στα χωριά μας έχουμε άλλα έθιμα. Παρέες – παρέες με τρίγωνα και με ένα καράβι στα χέρια ή την Αγιά Σοφιά γυρίζουμε στα σπίτια την παραμονή και ψάλλουμε τα κάλαντα. Όλο το χωριό βούίζει! […]. Το βράδυ γύρω από το τζάκι ψήνουμε σε πλάκες τηγανήτες επάνω στην φωτιά που τη στολίζουμε με κλαδιά απ’ όλα τα είδη των δένδρων. […] Σας περιμένουμε να γνωρίσετε και σεις τη γαλάζια μας ένδοξη Πατρίδα».

Σπύρος Σκλαβενίτης
Δρ. Ιστορίας, προϊστάμενος ΓΑΚ – Αρχείων Ν. Πρέβεζας